مهندس تاسیسات یا همان HVAC، به فردی گفته می‌شود که در رشته‌ی مهندسی مکانیک، مهندسی تاسیسات، مهندسی و یا مهندسی تهویه مطبوع تحصیل کرده و در زمینه‌ی تجهیزات گرمایش (Heating)، تهویه (Ventilation) و تهویه‌ی مطبوع (Air-Conditioning)، که به اختصار به آن HVAC ( خوانده می‌شود: اچوک ) میگویند، تخصص داشته باشد. مهندس تاسیسات بر طراحی (طراح تاسیسات مکانیکی) و ساخت، نصب و بهره‌برداری از تجهیزاتی که عمل ایجاد گرمایش، سرمایش، آبرسانی و تهویه را در یک فضای داخلی ایجاد میکنند، نظارت میکند. این مهندس همه فن‌حریف در رشته‌های دیگری چون برق (تاسیسات الکتریکی) ، لوله‌کشی و مکانیک تخصص دارد و با ساختار کدهای ساختمانی و قوانین و استانداردهای بین‌المللی تاسیسات آشنایی کامل دارد. از این رو به آن مهندس تاسیسات مکانیکی ساختمان نیز گفته می‌شود.در این مقاله برای آشنایی با شغل مهندس تأسیسات ساختمان بررسی می کنیم که مهندس تاسیسات کیست؟ و چه وظایفی دارد؟
مهندس تاسیسات کیست؟
برای پاسخ به این سوال که مهندس تاسیسات کیست؟ باید گفت که در حقیقت در رشته مهندسی تاسیسات ساختمان، دانش مواجه و مدیریت آسایش افراد و ساکنین ساختمان را مطالعه مینماییم. ایجاد سرما در فضاهای داخلی یک ساختمان در طول فصل تابستان(تهویه مطبوع یا Air Conditioning)، ایجاد گرما در فضاهای داخلی یک ساختمان در طول فصل زمستان(Heating)، تهویه(Ventilation) و تخلیه آلاینده‌ها و هوای نامطبوع از فضاهایی که افراد در آنها حضور دارند(Exhaust Air) و یا رساندن آب سرد و گرم به طبقات فوقانی یک ساختمان بلند مرتبه همگی مثال‌هایی هستند که از این مواجه و مقابله با نیروهای طبیعی، در راستای ایجاد شرایط آسایش و رفاه ساکنین و قابل سکونت‌سازی فضاهای ساختمانی سخن میگویند.
به مهندس تاسیسات به انگلیسی چه میگویند؟
مهندس تاسیسات یک کلمه کلی است که بسته به تخصص و زیرشاخه به کلمات متعددی ترجمه می‌شود که در زیر به آنها اشاره مینماییم:
- مهندس تاسیسات : Installation engineer/Facility engineer
- مهندس تهویه مطبوع : Air conditioning engineer
- مهندس تبرید : refrigeration engineer
- مهندس مکانیک : mechanical engineer
- مهندس تعمیر و نگهداری : Maintenance engineer
که در ایران به تمامی این تخصص‌ها مهندس تاسیسات میگویند 🙂 اما درصورتی که بدنبال جستجوی رشته تاسیسات به انگلیسی در دانشگاه های خارج از کشور هستید، توجه نمایید که هر یک از رشته ها را با نام تخصصی آن جستجو و دنبال نمایید.
وظایف مهندس تاسیسات:
یک مهندس تاسیسات کیفیت هوای فضای داخلی(IAQ – Internal Air Quality) یک اتاق یا یک مجتمع را با کنترل درجه حرارت، رطوبت و جریان هوا، بهینه میکند. سیستم‌های گرمایش و سرمایش هوای داخل اتاق را مطبوع میکنند و سیستم تهویه باعث در جریان بودن هوا و عدم ماندگاری بوها در فضای داخلی خانه یا هر فضای تهویه شونده ی دیگری می‌شوند.
در ادامه برای آشنایی با شغل مهندس تأسیسات وظایف دیگری که بر عهده مهندس تاسیسات قرار دارد را نیز بررسی می کنیم:
- طراحی و محاسبات سیستم‌های HVAC: یکی از وظایف اصلی مهندس تاسیسات (hvac)طراحی و محاسبات دقیق سیستم‌های گرمایش، سرمایش و تهویه مطبوع است. این فرآیند شامل تعیین ظرفیت سیستم‌ها، انتخاب تجهیزات مناسب و طراحی شبکه‌های لوله‌کشی و کانال‌کشی برای توزیع هوا و آب در ساختمان می‌شود.
- نظارت بر نصب و اجرای سیستم‌ها: مهندس تاسیسات باید بر نصب و اجرای سیستم‌های HVAC نظارت کند، تا اطمینان حاصل شود که تجهیزات به درستی و طبق نقشه‌های طراحی شده نصب می‌شوند. این نظارت شامل بررسی کیفیت کار پیمانکاران و اطمینان از رعایت استانداردها و مقررات ایمنی است.
- راه‌اندازی و تنظیم سیستم‌ها: پس از نصب، مهندس تاسیسات مسئول راه‌اندازی و تنظیم سیستم‌های HVAC است. این شامل تست عملکرد تجهیزات، تنظیم درجه حرارت و جریان هوا و اطمینان از کارکرد صحیح تاسیسات ساختمان است. هدف از این مرحله، بهینه‌سازی عملکرد سیستم‌ها برای دستیابی به بالاترین سطح کارایی و راحتی است.
- نگهداری و تعمیرات پیشگیرانه: نگهداری منظم و تعمیرات پیشگیرانه برای حفظ کارایی و عمر مفید سیستم‌های HVAC ضروری است. مهندس تاسیسات باید برنامه‌های نگهداری دوره‌ای برای نگهداری تاسیسات ساختمان را طراحی و اجرا کند، که شامل بررسی و تعویض فیلترها، روغن‌کاری قطعات متحرک و بررسی عملکرد کلی سیستم‌ها است.
- مدیریت مصرف انرژی: یکی دیگر از وظایف مهم مهندس تاسیسات (hvac)، مدیریت و بهینه‌سازی مصرف انرژی در سیستم‌های HVAC است. این وظیفه شامل استفاده از تکنولوژی‌های کارآمد و بهینه‌سازی فرآیندها برای کاهش مصرف انرژی از جمله بهینه سازی و کاهش مصرف گاز و هزینه‌های عملیاتی می‌شود. مهندسین تاسیسات همچنین میتوانند سیستم‌های مدیریت انرژی هوشمند را پیاده‌سازی کنند، تا مصرف انرژی به طور مداوم پایش و بهینه شود.
- مشاوره و پیشنهاد به کارفرما: مهندس تاسیسات به کارفرماها و مشتریان خود مشاوره می‌دهد و پیشنهاداتی برای بهبود سیستم‌های موجود و انتخاب تجهیزات جدید ارائه میکند. این مشاوره‌ها میتوانند شامل بررسی هزینه‌های اولیه، هزینه‌های نگهداری و مزایا و معایب سیستم‌های مختلف باشد.
- ارتقاء سیستم‌ها و به‌روزرسانی تکنولوژی‌ها: با پیشرفت تکنولوژی و تغییرات در نیازهای ساختمان‌ها، مهندس تاسیسات باید به‌روزرسانی‌ها و ارتقاءهای لازم را در سیستم‌های HVAC انجام دهد، که شامل نصب تجهیزات جدید از جمله بازسازی موتورخانه، ارتقاء نرم‌افزارهای مدیریت سیستم و بهبود کارایی کلی سیستم‌ها است.
- آموزش و اطلاع‌رسانی به کاربران: آموزش کاربران و کارکنان مربوط به نحوه استفاده صحیح و نگهداری از سیستم‌های HVAC از وظایف دیگر مهندس تاسیسات است. این آموزش‌ها می‌تواند به بهبود عملکرد سیستم‌ها و کاهش هزینه‌های نگهداری و تعمیرات کمک کند.
- تحلیل و ارزیابی عملکرد سیستم‌ها: مهندس تاسیسات باید به طور مداوم عملکرد سیستم‌های HVAC را تحلیل و ارزیابی کند. این فرآیند شامل جمع‌آوری داده‌ها، بررسی کارایی انرژی، و شناسایی مشکلات احتمالی و ارائه راه‌حل‌های مناسب برای بهبود عملکرد سیستم‌ها است.
- تضمین کیفیت و رعایت استانداردها: مهندس تاسیسات باید اطمینان حاصل کند که تمامی تجهیزات و سیستم‌ها مطابق با استانداردها و مقررات ملی و بین‌المللی نصب و اجرا می‌شوند. این شامل رعایت استانداردهای ایمنی، بهداشت و محیط زیست است.
وظایف مهندس تاسیسات (hvac)بسیار گسترده و متنوع است. از طراحی و محاسبات دقیق سیستم‌ها تا نظارت بر نصب، راه‌اندازی، و نگهداری آنها، هر مرحله نیازمند تخصص و دقت بالاست. با اجرای صحیح این وظایف، مهندس تاسیسات می‌تواند به بهبود کیفیت هوای داخلی، کاهش مصرف انرژی و هزینه‌ها و افزایش راحتی و آسایش ساکنان ساختمان کمک کند.
ارائه خدمات حرفه ای نگهداری موتورخانه به صورت شبانه روزی
مهندس طراح تاسیسات مکانیکی
مهندسین تاسیسات شاغل در حوزه طراحی تاسیسات مکانیکی وظایف مهمی را در حوزه طراحی تاسیسات ساختمان به عهده دارند. از جمله شرح وظایف مهندس طراح تاسیسات مکانیکی میتوان به موارد زیر اشاره نمود :
-
فاز مطالعات اولیه :
در این مرحله، ضمن برگزاری نشست ها، جلسات و صحبت با کارفرما و مشاور، نیازها و توقعات آن ها را در مورد تاسیسات ساختمان شنیده و بررسی می نماید. در این جلسات فضای کافی برای موتورخانه، محل عبور رایزرها و داکت ها مورد بحث و بررسی قرار می گیرند. معمولا در این مرحله برخی از مهندسین معمار سعی بر این دارند که حداقل فضا را به لوله ها، کانال ها و موتورخانه اختصاص دهند. ولی مهندس تاسیسات و مهندس طراح تاسیسات مکانیکی باید خطرات و ریسک های اینگونه تصمیمات را به معمار و کارفرما گوشزد کرده و از استانداردها عقب نشینی ننماید. زیرا در غیر اینصورت تبعات بعدی عملکرد نادرست تاسیسات متوجه استفاده کنندگان از ساختمان و راهبران سیستم خواهد شد.
-
محاسبات :
در این بخش به محاسبه بارهای حرارتی، برودتی، محاسبه قطر لوله های آبرسانی شامل لوله آبسرد مصرفی، آبگرم مصرفی، برگشت آبگرم مصرفی، محاسبه سیستم اظفا حریق، محاسبه سیستم کنترل دود در راهروها و پارکینگ ها، محاسبه سیستم دفع فاضلاب، محاسبه سیستم هوای تازه، هوای رفت ، برگشت، کانال هوای اگزاست، محاسبات استخر(شامل پمپ های تصفیه آب استخر، ابعاد کانالها و … میپردازد.
-
مشاوره انتخاب سیستم های تاسیسات مکانیکی :
در این مرحله، مهندس تاسیسات ساختمان، ضمن معرفی سیستم های مختلف و مزایا و معایب هریک، مانند هزینه اولیه، هزینه های نگهداری تاسیسات ساختمان، هزینه مصرف انرژی، میزان استقلال واحدها و طبقات مختلف ساختمان، با همراهی کارفرما و مشاور به انتخاب سیستم های مورد نظر اقدام مینماید. در انتهای این جلسات، سیستم مورد نظر انتخاب و طی یک صورتجلسه به امضای طرفین میرسد. زیرا طراحی های بعدی کاملا مرتبط با سیستم انتخاب شده است و در صورت تغییر نظر کارفرما در سیستم های انتخابی، بایستی مسیر طراحی تاسیسات از ابتدا طی شود.
-
طراحی تاسیسات مکانیکی :
در این مرحله مهندس تاسیسات – مهندس طراح تاسیسات مکانیکی – به طراحی بخش های مختلف تاسیسات مکانیکی ساختمان خواهد پرداخت :
– انتخاب ظرفیت تجهیزات موتورخانه شامل : انتخاب دیگ (دیگ چدنی یا دیگ فولادی) ، انتخاب چیلر (اعم از چیلر تراکمی یا چیلر جذبی) ، انتخاب پمپ ها (پمپ فن کویل، پمپ برج خنک کن، پمپ منابع کویلی، پمپ برگشت مصرفی، پمپ حوله خشک کن و … )، انتخاب حجم مخازن آبگرم، مخزن ذخیره آب مصرفی، مخزن ذخیره آب اطفای حریق
– طراحی سیستم لوله کشی : انتخاب قطر لوله های سرمایش و گرمایش ساختمان، طراحی مسیر لوله کشی و رایزرها، طراحی انشعابات لوله کشی طبقات ، طراحی لوله کشی آب سرد، گرم و برگشت مصرفی و …
– طراحی استخر : محاسبه قطر لوله های سیستم تصفیه، محاسبه قطر لوله های سیستم گرمایش، محاسبه فیلتر تصفیه استخر، محاسبه مبدل گرمکن آب استخر، محاسبه پمپ های تصفیه و گرمایش استخر و جکوزی.
مشاوره با مجرب‌ترین و با سابقه ترین مهندسین حوزه طراحی و نظارت بر تاسیسات مکانیکی
شیوه همکاری
نحوه کار با مهندسان تاسیسات یا مهندسین تاسیسات حرارتی و برودتی کمی متفاوت با متخصصان و تعمیرکاران دیگر می‌باشد. مهندسان تاسیسات با یک مجتمع یا ساختمان قرارداد پروژه‌ای امضا میکنند و برای مثال از صفر تا صد سیستم تاسیسات آن مجموعه (طراحی، نصب، بهره‌برداری) را به عهده می‌گیرند.
در مرحله‌ی طراحی مهندس تصمیم می‌گیرد و توصیه میکند که ابزارها و قطعات موتورخانه مرکزی ، تاسیسات تهویه مطبوع ، بویلر ، چیلر و تاسیسات استخر چه باشد. او اندازه‌ی پمپ‌ها ، کانال های هوا ، لوله‌ها و شیرآلات … را به طور دقیق محاسبه میکند. طرح پیشنهادی خود از کل سیستم و برآورد هزینه‌های پروژه را، ارائه می‌دهد.
در مرحله‌ی نصب، مهندس تاسیسات مکانیکی به طور کامل بر فرآیند نصب تجهیزات نظارت و مدیریت دارد تا اطمینان حاصل کند که آنها طبق نقشه‌ی طراحی، اجرا و نصب می‌گردند. پس از اتمام مرحله‌ی نصب، از تجهیزات تست‌ها و آزمایش‌های لازم را برای اطمینان از درستی کارکرد آنها، می‌گیرد و برای همه‌ی تجهیزات برنامه‌ی منظم تعمیر و نگهداری تعیین میکند.
یک مهندس تاسیسات باید خود را برای انواع پروژه‌ها با موقعیت‌های مختلف آماده کند. برای مثال یک مشتری که دارای شرکت کامپیوتری است، اتاقی پر از کامپیوتر دارد که متعقبا به علت حرارت کامپیوترها، بسیار گرم خواهد شد و باید سیستم ویژه‌ی طراحی شده‌ی تاسیسات و سرمایش خود را داشته باشد.
یا مشتری دیگری سیستم تاسیسات و موتورخانه مخصوص به خود را دارد اما از هزینه‌های گزاف قبض‌ها شکایت دارد و به مهندس HVAC مراجعه میکند. او نیز با آماده کردن یک برنامه‌ی منظم برای تعمیر و نگهداری موتورخانه از تجیهزات مشتری مدنظر، سیستم موتورخانه وی را بهینه می‌سازد و تا حدود زیادی از هزینه‌های آن کم میکند.
رشته مهندسی تاسیسات
فارغ التحصیلان رشته مهندسی تاسیسات یا مهندسی مکانیک با گرایش سیالات، پس از اخذ مدرک لیسانس تاسیسات یا کارشناسی مهندسی مکانیک سیالات میتوانند وارد بازار کار در این حوزه شوند. از مسیرهای پیش رو برای این افراد میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
- طراحی تاسیسات مکانیکی ساختمان
- فروش و مهندسی فروش تجهیزات
- نظارت بر اجرای تاسیسات
- اجرای تاسیسات ساختمانی
- طراحی سیستم های برودتی و سردخانه
- نگهداری/تعمیرات سیستم های برودتی سنگین و سردخانه
- طراحی سیستم های اطفای حریق (بصورت حرفه ای و تخصصی)
- طراحی سیستم های کنترل دود
- نگهداری تاسیسات ساختمان و نگهداری موتورخانه
از معروفترین مهندسان تاسیسات ایران می توان به چهره‌هایی مانند مرحوم مهندس حشمت ا… منصف، مرحوم مهندس سپهرآرا، مهندس داوود نجاتی و مهندس نعمت‌اله اعرابیان اشاره نمود که هریک شاگردان زیادی را در این حوزه تربیت نموده‌اند. (نگارنده این مطلب افتخار شاگردی ۲ نفر از این اساتید را داشته است ۳> .)
چالش های مهندس تاسیسات
برای آشنایی با شغل مهندس تأسیسات لازم است که با چالش های این شغل نیز آشنا شوید. مهندسان تاسیسات (HVAC) با چالش‌های متعددی در طول حرفه خود مواجه می‌شوند، که نیاز به تخصص و خلاقیت بالایی برای حل آنها دارد. در اینجا برخی از مهم‌ترین چالش‌های این حوزه را بررسی می‌کنیم:
- تغییرات اقلیمی و نیاز به سیستم‌های کارآمدتر: تغییرات اقلیمی و افزایش دماهای بی‌سابقه نیاز به سیستم‌های تهویه و سرمایش کارآمدتر را افزایش داده است. مهندسان تاسیسات باید راه‌حل‌های نوآورانه‌ای برای مقابله با این تغییرات ارائه دهند. این شامل طراحی سیستم‌هایی با مصرف انرژی پایین و کارایی بالا می‌شود، که بتوانند در شرایط آب و هوایی متغیر، عملکرد مطلوبی داشته باشند.
- فضاهای محدود برای نصب تجهیزات: در ساختمان‌های مدرن، اغلب فضای کافی برای نصب تجهیزات بزرگ و حجیم وجود ندارد. مهندسان تاسیسات باید سیستم‌های کارآمدی را در فضاهای محدود طراحی و پیاده‌سازی کنند. این چالش نیازمند برنامه‌ریزی دقیق و استفاده از تکنولوژی‌های پیشرفته مانند سیستم‌های جمع و جور و مدولار است که قابلیت نصب در فضاهای کوچک را دارند.
- مدیریت هزینه‌ها: مدیریت هزینه‌ها در پروژه‌های تاسیساتی یک چالش مهم است. مهندسان باید تعادل مناسبی بین کیفیت و هزینه ها از جمله هزینه تعمیر و نگهداری موتورخانه و دیگر تاسیسات برقرار کنند. این شامل انتخاب مواد و تجهیزات با کیفیت و مقرون به صرفه و همچنین برنامه‌ریزی دقیق برای جلوگیری از هزینه‌های اضافی و غیر ضروری است.
- تعامل با سایر رشته‌های مهندسی: مهندسان تاسیسات باید با سایر رشته‌های مهندسی مانند مهندسی برق و مهندسی سازه همکاری نزدیکی داشته باشند. این همکاری نیازمند توانایی برقراری ارتباط موثر و درک عمیق از نیازها و محدودیت‌های سایر رشته‌ها است. تعامل مناسب با سایر تیم‌ها به اجرای موفق‌تر پروژه‌ها و کاهش مشکلات احتمالی کمک میکند.
بازار کار و درآمد مهندسین تاسیسات
مهندسین تاسیسات بسته به این که در کدام زمینه شغلی تخصصی مشغول به کار شوند از درامدهای متفاوتی برخوردار خواهند بود. اما بطور کلی میتوان گفت که رشته تاسیسات ساختمان و مهندسی تاسیسات جزو مشاغلی است که نه تنها در ایران، بلکه در اکثر کشورهای در حال توسعه یا توسعه یافته مانند آمریکا، کانادا، استرالیا و آلمان بازار کار مناسبی خواهند داشت.
برای مثال آمارها نشانگر این موضوع هستند که درآمد مهندس تاسیسات در کانادا جزو ده درآمد برتر است. همچنین در کشورهایی مثل آمریکا که تهویه مطبوع جز جدایی ناپذیر ساختمان هاست، مهندسین تاسیسات همیشه کار خود را با حقوق مناسبی بسرعت پیدا میکنند.
همچنین در کشورهای اروپایی که تا پیش از این فقط سیستم سرمایشی داشتند، با گرمای هوا رفته رفته سیستم های تهویه مطبوع و Air Condition نیز جای خود را باز کرده و درآمد مهندسین تاسیسات در آلمان را افزایش داده است.
مهندسین ما در کلینیک انرژی در زمینه انواع خدمات تاسیساتی اعم از تعمیرات چیلر جذبی و تراکمی؛ بازسازی تاسیسات موتورخانه؛ خدمات تعمیر و نگهداری استخر و … تخصص دارند. بنابراین می توانید با خیال راحت تعمیر و سرویس انواع تاسیسات خود را به ما بسپارید.
درود
ضمن تشکر از مطالب سودمندی که در سایت قرار می دهید در زمینه نگه داشت ساختمان به صورت سیستماتیک از مرحله در خواست کارفرما گرفته تا تعیین تعمیرکاران صلاحیت دار به انتخاب کارفرما که بصورت یک سایت یا سامانه طراخی شده باشد راهنمائی بفرمائید