زمان مطالعه: ۶ دقیقه

ابعاد موتورخانه مسکونی در ساختمان چقدر باید باشد؟ طراحی موتورخانه چگونه صورت می گیرد؟ آیا هوشمند سازی موتورخانه، تاثیری بر عملکرد آن دارد؟ در این نوشته قصد داریم به این سوالات پاسخ داده و حداقل فضای مورد نیاز موتورخانه را در ساختمان های مسکونی مورد بررسی قرار دهیم.
موتورخانه در ساختمان، اتاقی است که سیستم گرما و تجهیزات بخش تولید در آن قرار دارد و نیازمند رعایت اصول ایمنی می باشد؛ بنابراین طراحی غیر اصولی موتورخانه سبب می گردد که ساختمان مورد نظر عملا غیر قابل سکونت شده یا افراد در آن احساس آرامش نداشته باشند.

تعریف موتورخانه مسکونی و فضای آن

قبل از بررسی ابعاد موتورخانه مسکونی، ابتدا به معرفی آن پرداخته و وظایف اصلی آن را بیان می کنیم. موتورخانه مسکونی فضایی است که در آن تجهیزات و سیستم های مرتبط با گرمایش، سرمایش، تهویه و تامین آب گرم ساختمان مسکونی نصب و نگهداری می شوند. این سیستم ها به منظور تضمین راحتی و بهبود کیفیت زندگی ساکنان به کار می روند. اجزای اصلی موتورخانه مسکونی عبارتند از:
• بویلرها (دیگ های بخار یا آبگرم) برای تامین گرمایش مرکزی ساختمان استفاده می شوند.
• چیلر خانگی و سیستم های تهویه مطبوع برای خنک کردن فضاهای داخلی به کار می روند.
• سیستم های تهویه مکانیکی، فن ها و برج خنک کننده برای تعویض هوا و حفظ کیفیت هوای داخلی نصب می شوند.
• منابع و سیستم های حرارتی برای تامین آب گرم مصرفی استفاده می گردند.
در طراحی و برآورد فضای لازم برای موتورخانه باید به نحوه دسترسی و سرویس دهی، نظم و انضباط در نصب تجهیزات، تهویه و رعایت استانداردهای ایمنی توجه کرد، مثلا فضای مورد نیاز موتورخانه باید به گونه ای طراحی شود که امکان دسترسی آسان به تجهیزات برای تعمیر، نگهداری و بازرسی را فراهم نماید.

در موتورخانه نصب دستگاه های تهویه مناسب برای پیشگیری از تجمع گازهای مضر و تنظیم دمای محیط ضروری است، همچنین رعایت استانداردهای ایمنی و مقررات برای جلوگیری از خطرات مرتبط با گاز، برق و حرارت الزامی می باشد.
قبل از طراحی و تجهیز موتورخانه ضروری است با مهندسین مکانیک و پیمانکاران کارآزموده مشورت شود تا استانداردهای لازم برای فضای موتورخانه در ساختمان لحاظ گردد.

استانداردها و محاسبه فضای موتورخانه

محاسبه و طراحی فضا و ابعاد موتورخانه مسکونی باید با رعایت استانداردهای مشخص انجام شود تا کارآیی و ایمنی تجهیزات و تاسیسات ساختمان تضمین شود. در ادامه به جزئیات ابعاد استاندارد موتورخانه، نکات محاسبه و برآورد فضای لازم برای موتورخانه می پردازیم.

۱. ابعاد فضا

حداقل مساحت مورد نیاز برای فضای موتورخانه ۸ تا ۱۰ متر مربع است و حداقل ارتفاع سقف باید حدود ۲.۵ تا ۳ متر باشد.

۲. تهویه و امنیت

نصب سیستم های تهویه مناسب مانند چیلر تراکمی برای کاهش دما و جلوگیری از تجمع گازها ضروری بوده، همچنین نصب سیستم های آتش نشانی و هشدار دهنده های دود الزامی می باشد. ازینرو تعمیرات چیلر موضوعی مهم است.

۳. دسترسی

وجود فضای کافی برای دسترسی راحت به تجهیزات برای تعمیر، سرویس و نگهداری موتورخانه ضروری بوده و باید مسیرهای ورودی و خروجی مشخص شده باشد.

۴. نظم و سازماندهی

نصب تجهیزات مانند نصب دودکش موتورخانه باید به گونه ای باشد که مسیرها و فضاها به طور منطقی مرتب گردد و امکان کارایی بهتری را فراهم نماید.

محاسبه فضای مورد نیاز

برای محاسبه دقیق فضای مورد نیاز موتورخانه باید به عواملی نظیر تعداد و نوع تجهیزات، نیازمندیهای دسترسی و مقتضیات شهرداری منطقه توجه کرد.

a) تجهیزات اصلی و حجم اشغال شده

• بویلر: ۲-۱ متر طول، ۰.۶-۱ متر عرض
• مخازن آب: قطر ۰.۸-۱.۵ متر، ارتفاع ۱.۵ متر یا بیشتر
• پمپ ها، لوله ها و سیستم های جانبی: اندازه و فضایی که به آن ها اختصاص داده می شود با توجه به تعداد و نوع آن ها و متراژ ساختمان متفاوت خواهد بود. حدود ۰.۵ تا ۱ متر مربع برای هر پمپ در نظر گرفته می شود.

b) فرمول محاسبه کلی فضا

• محاسبه از طریق جمع ابعاد تمام تجهیزات و اضافه کردن حداقل ۱.۵ متر مربع فضا برای دسترسی.
• مساحت کل= مساحت بویلر+ مساحت مخازن+ مساحت پمپ ها+ فضای دسترسی

c) مطابقت با استانداردهای محلی

در زمان ساخت یا بازسازی موتورخانه ضروری است استانداردهای محلی و منطقه ای بررسی شود؛ زیرا این استانداردها بر ابعاد، نوع تجهیزات و سیستم های ایمنی موتورخانه تاثیر می گذارد. با مشورت گرفتن از طراحان سیستم های گرمایشی و سرمایشی یا مهندسین مکانیک می توان فضای بهینه و ایمنی را برای موتورخانه طراحی کرد.

محاسبه فضای مورد نیاز موتورخانه برای چیدمان اجزای آن

بررسی ابعاد موتورخانه مسکونی و محاسبه فضای آن نیازمند توجه به اندازه و نوع تجهیزات مختلف است. در ادامه مراحل و فرمول های لازم برای محاسبه دقیق فضای مورد نیاز و چیدمان اجزای موتورخانه را بیان می کنیم.
در ابتدا لازم است تجهیزات اصلی نصب شده در موتورخانه شناسایی شده و ابعاد هر یک مشخص گردد. مانند بویلرها، مخازن آب گرم، پمپ ها و سیستم های پشتیبان که قبلا بیان شد. برای لوله ها و سیستم های جانبی باید فضایی به اندازه ۰.۵ متر در نظر گرفته شود.
همانطور که بیان شد برای محاسبه مساحت کل، داشتن مساحت بویلرها، مخازن، پمپ ها و داشتن فضایی برای دسترسی به تجهیزات ضروری است. در ادامه نحوه محاسبه مساحت هر یک از موارد ذکر شده، بیان می شود.

• محاسبه مساحت بویلر

مثلا اگر بویلر ۱.۵ متر طول و ۰.۸ متر عرض داشته باشد، مساحت بویلر مساوی است با ۱.۲ متر مربع ( طول* عرض)

• محاسبه مساحت مخازن

اگر مخزن دارای قطر ۱ متر باشد، مساحت آن همانند مساحت دایره محاسبه می شود یعنی شعاع ضربدر شعاع ضربدر عدد پی.

• محاسبه مساحت پمپ ها

اگر دو پمپ داشته باشیم و هر کدام ۰.۵ متر مربع فضا را اشغال می کنند، مساحت پمپ ها برابر است با یک متر مربع یعنی تعداد پمپ ها ضربدر فضای اشغال شده توسط پمپ ها.

• فضای اضافی و دسترسی

حداقل باید ۱.۵ متر مربع برای فضاهای دسترسی و موارد دیگر در نظر گرفت.
با توجه به ابعادی که برای موتورخانه فرضی بیان شد ما حداقل به ۴.۵ متر مربع فضا نیاز داریم. اما توصیه می شود برای راحتی افراد فضاهای بیشتری در نظر گرفته شود. برای موتورخانه حداقل ۶ تا ۱۰ متر مربع فضای کل پیشنهاد می گردد.

چیدمان تجهیزات

بعد از محاسبه حداقل ابعاد موتورخانه و اندازه فضای مورد نیاز، می توان چیدمان تجهیزات را به صورت منطقی طراحی کرد. بویلر باید در وسط باشد تا سایر تجهیزات به دور آن چیده شود. در کنار بویلر باید مخازن آب را قرار داد. پمپ ها و سیستم های جانبی باید به راحتی قابل دسترسی بوده و در کنار لوله ها نصب شوند. برای دسترسی به هر تجهیز برای تعمیرات (مثلا تعمیر برج خنک کننده) حداقل باید ۰.۵ متر فضای خالی در نظر گرفت.
فضای کافی برای تهویه موتورخانه

تهویه مناسب در موتورخانه از اهمیت بالایی برخوردار است. این کار به منظور جلوگیری از تراکم گازهای مضر، کاهش گرمای اضافی و حفظ کیفیت هوای داخل ضروری است.
استفاده از پنجرها و دریچه ها برای ورود و خروج هوا به عنوان تهویه طبیعی در موتورخانه به همراه فن ها و هواکش ها برای جریان هوای بهتر ضروری است. میزان هوای تازه به حداقل ابعاد موتورخانه، نوع و تعداد تجهیزات بستگی دارد. برای تهویه مناسب باید حجم هوا برای تهویه طبیعی و تعیین ظرفیت فن ها برای تهویه مکانیکی را در نظر گرفت.

محاسبه مساحت دریچه های تهویه طبیعی و مکانیکی

حداقل مساحت پنجره یا دریچه ها باید به ازای هر ۳۰۰۰۰ کیلوکالری بر ساعت بار حرارتی تجهیزات حدود ۰.۱ مترمربع باشد. فرض کنید بارحرارتی کل تجهیزات ۶۰۰۰۰کیلوکالری بر ساعت باشد، مساحت دریچه های مورد نیاز ۰.۲ متر مربع خواهد بود.
برای تهویه مکانیکی و محاسبه ظرفیت فن ها باید اطلاعات کاملی درباره حجم کل موتورخانه (ابعاد استاندارد موتورخانه) و میزان تعویض هوا ACH را در نظر گرفت. ACH یعنی تعداد دفعاتی که کل حجم هوای موتورخانه در ساعت باید تعویض شود. معمولا این عدد بین ۶ تا ۱۲ ACH است.
فرض کنید موتورخانه ای با ابعاد ۵ متر طول، ۴ متر عرض و ۳ متر ارتفاع داریم، حجم موتورخانه مساوی است با ۶۰متر مکعب و اگر به ۱۰ دفعه تعویض هوا در ساعت نیاز داشته باشیم، میزان هوای مورد نیاز موتورخانه حدود ۶۰۰ متر مکعب در ساعت خواهد بود.
جمع بندی
ما در این نوشته ابعاد موتورخانه مسکونی را بررسی کردیم و درباره ابعاد استاندارد موتورخانه توضیحاتی را ارائه دادیم. حداقل ابعاد موتورخانه فضایی در حدود ۸ تا ۱۰ متر مربع پیشنهاد می شود که این فضا برای نصب و نگهداری تجهیزات کافی خواهد بود.